Zugarramurdiko "Sorginenen lezea"
Zugarramurdiko mendebaldean, herrigunetik kilometro erdi baina gutxiagora, azaleko egitura karstiko ikusgarri bat aurkitu dezakegu: «Sorginen Lezea». Kobazulo nagusiena «Infernuko erreka»k, gaur egun emaritsu jarraitzen duen urlasterrak, sortua da. Tunel natural honen goiko partean, kobazulo nagusiak duen orientazio bereko bi galeri ttiki ere bisita daitezke.
Famatua da Zugarramurdiko Sorginen lezea. Ez dago lur azpian, ez du estalaktitarik ezta estalagmitarik ere ez, ezta labar margorik ere paretetan. Haitzan zizelkaturiko tunel erraldoia da eta bertan sartzearekin batera, Akelarre istorioak datozkio bisitariari burura.
Sorginen Lezearen izena bertako kobazuloetan antzinan egiten ziren ospakizun paganoengandik heldu da; Izan ere, 1608 eta 1614 bitarteko Inkisizio Prozesuan, Zugarramurdin gauzatzen ziren bilkurak sorgin sekta bat bazegoela frogatzeko aurkeztu ziren.
Hantxe, su inguruan eta ilargipean biltzen omen ziren herriko bizilagunak dantza eta erritoak egiteko. Inkisizioak ez zituen ordea bilera horiek onartuko eta sorginkeria leporatuta, 1610. urteko Logroñoko auzian Zugarramurdiko hainbat herritar epaitu zituzten.
Sorgindutako herria baten memoria
2007ko uztailean inauguratu zen Zugarramurdiko Sorginen Museoa, herriko memoria historikoa gogoratzeko eta 1610. urtean Logroñoko auzian gertatutakoaren itzaletan argia jartzeko. Garai hartako gizarte-egoeraren, sorginenganako benetako izuaren, eta bere agintea nola edo hala inposatu nahi zuen inkisizioaren biktima izan ziren pertsonei, gizon-emakumeei, eskainitako omenaldia izan nahi du. Dolurako eta oroimenerako gunea, istorio interesgarriak zehatz-mehatz baina aldi berean modu atseginean eta erakargarrian kontatzeko gunea, argi eta obskurantismo ñabardurak emanez. Sorginen inguruan gaur egun arte izan den folklorismoa hautsi asmo du. Bertzelako errealitatea landuz, gertakari sinesgaitzez akusaturik izan ziren, fantasiazko kontakizunetan sartu zituzten, eta azkenik sutan erre zituzten gizon-emakume haiei duintasuna emanez.